Hội chứng viêm phục hồi miễn dịch ở người nhiễm HIV

Hội chứng viêm phục hồi miễn dịch ở người nhiễm HIV là một hiện tượng thú vị. Nó không giống như các bệnh lý thông thường khác, đáng lý ra phải tốt dần lên khi đang đáp ứng điều trị. Thì ở đây, biểu hiện lâm sàng của bệnh nhân HIV/AIDS lại xấu hơn so với lúc chưa dùng thuốc ARV.

Khái niệm hội chứng viêm phục hồi miễn dịch ở người nhiễm HIV?

Hội chứng viêm phục hồi miễn dịch tiếng Anh là Immune reconstitution inflammatory syndrome (IRIS).

*Hội chứng viêm phục hồi miễn dịch làm cho bệnh nhân HIV sau khi uống ARV có biểu hiện xấu hơn.*

Hội chứng viêm phục hồi miễn dịch ở người nhiễm HIV là hiện tượng biểu hiện lâm sàng xấu hơn khi mới dùng thuốc ARV. Nó là tình trạng đi ngược với diễn tiến đáp ứng bên trong cơ thể bệnh nhân. Bởi vì, lúc này virus HIV đang bị ức chế dần, số lượng tế bào miễn dịch cũng ngày càng phục hồi. Đáng lẽ ra, cơ thể bệnh nhân HIV/AIDS phải có dấu hiện tốt thì đây lại tệ hơn. Hoặc là xuất hiện dấu hiện nặng nề hơn của nhiễm trùng cơ hội cũ. Hoặc là xuất hiện một loại nhiễm trùng cơ hội mới.

Như vậy ở khái niệm này chúng ta có thể hiểu đơn giản gồm các ý như sau:

Một người nhiễm HIV chưa từng uống ARV, nay dùng thuốc thì cơ thể biểu hiện xấu hơn.
Mới uống thuốc ARV được thời gian ngắn thì bị (thường là vài tuần).
Không giải thích được bằng bệnh lý hay nguyên nhân nào khác.
Là một rối loạn tổng hợp chứ không phải bệnh đơn lẻ.
Diễn biến từ nhẹ đến nặng, thậm chí là tử vong.
Phải có kết quả xét nghiệm chứng minh đáp ứng điều trị ARV tốt.

Theo thống kê, tình trạng này có thể gặp ở 15-30% số ca mới dùng thuốc ARV. Nó đặc biệt nghiệm trọng hơn khi bị nhiễm lao hoặc viêm màng não do nấm C.neoforman.

Các loại biểu hiện của hội chứng viêm phục hồi miễn dịch?

Tình trạng viêm phục hồi miễn dịch này do các tác nhân nhiễm trùng đã tồn tại ở trong cơ thể người bệnh HIV. Nhưng ở thời điểm bắt đầu điều trị ARV nó có thể đã biểu hiện ra bên ngoài hoặc chưa.

Hội chứng viêm phục hồi miễn dịch IRIS có 2 dạng:

IRIS nghịch lý: tác nhân nhiễm trùng biểu hiện trước đó. Nay uống ARV vào lại càng biểu hiện xấu hơn. Ví dụ như hạch lao to ra, nấm lưỡi nhiều hơn…
IRIS bộc lộ: tác nhân nhiễm trùng không biểu hiện ở thời điểm bắt đầu dùng thuốc ARV. Sau đó nó xuất hiện, nhưng không phải là một nhiễm trùng mới. Ví dụ: có nấm lưỡi rồi nhưng không nhìn thấy giả mạc trắng. Nay uống ARV vào thì nó xuất hiện nhiều hơn và rõ hơn.

Cơ chế gây ra hiện tượng viêm phục hồi miễn dịch ở người bệnh mới dùng thuốc ARV?

Chúng ta đều biết rằng, sự suy giảm miễn dịch ở bệnh nhân HIV chia làm nhiều mức độ. Trong đó, khi số lượng CD4 giảm dưới 200 tế bào/mm3 là suy giảm mức độ nặng, đồng nghĩa với giai đoạn AIDS. Lúc này, hệ miễn dịch bị suy sụp. Khi uống ARV vào, virus HIV bị tiêu diệt, số lượng tế bào miễn dịch lympho T được phục hồi. Nhưng vì mức suy giảm dưới 200 tế bào này đã đánh sập hệ miễn dịch. Muốn hoạt động ổn định thì nó phải được khởi động lại. Chính sự tăng CD4 nhanh chóng lúc này làm cho hệ miễn dịch của bệnh nhân được tái thiết lập và gây ra những rối loạn nhất định.

Hệ miễn dịch đang yếu, được phục hồi gây ra tình trạng viêm hệ thống với nhiều tác nhân kháng nguyên. Nó bị tập trung quá mức vào các tác nhân nhiễm trùng cơ hội đang có sẵn. Sự tấn công dồn dập từ những tế bào miễn dịch phục hồi này làm cho những bệnh lý nhiễm trùng cơ hội có biểu hiện tưởng chừng nặng hơn so với trước khi điều trị ARV. Nó giống như việc một chiếc xe máy để lâu ngày quá, nay khởi động lại sẽ gặp một số vấn đề.

Đối tượng bệnh nhân HIV dễ gặp hội chứng viêm phục hồi miễn dịch?

*CD4 thấp là yếu tố hàng đầu dẫn đến xảy ra IRIS*

Như vậy, đối tượng bệnh nhân HIV dễ bị xảy ra hội chứng viêm phục hồi miễn dịch bao gồm:

Người có mức độ suy giảm miễn dịch nặng, phải là giai đoạn AIDS.
Nhiễm HIV càng lâu, nguy cơ xảy ra hội chứng IRIS càng cao.
Bệnh nhân đang tồn tại sẵn những tác nhân nhiễm trùng dễ dẫn đến IRIS.
Nam giới thường xảy ra nhiều hơn nữ giới.

Các tác nhân hay đi kèm ở hội chứng viêm phục hồi miễn dịch?

Tùy theo cơ địa và chủng tộc ở mỗi quốc gia mà có các tác nhân dễ gây ra IRIS khác nhau. Ở Việt Nam chúng ta, các nhà khoa học nghiên cứu chỉ ra những yếu tố đáng quan ngại như:

Lao
MAC
Tiêm vắc xin phòng lao BCG ở trẻ em
Virus viêm gan B, C
HPV
CMV
HSV
VZV
Nấm Cryptococcus neoformans
Talaromyces marneffei
PCP
Candida thực quản
Toxoplasma
Strongyloides
Cryptosporidia
Leishmaniasis…

Chẩn đoán và xử trí hội chứng viêm phục hồi miễn dịch?

Các tiêu chí để chẩn đoán hội chứng viêm phục hồi miễn dịch IRIS ở người bệnh HIV là:

Mới uống thuốc ARV được vài tuần (thường không quá 12 tuần)
Lâm sàng: xuất hiện dấu hiện nhiễm trùng cơ hội xấu hơn so với trước điều trị ARV.
Không phải tác dụng phụ của ARV
Không phải là diễn tiến của bệnh cũ trong dự đoán ban đầu.
Có bằng chứng đáp ứng điều trị ARV tốt hơn bằng xét nghiệm: CD4 tăng, tải lượng virus HIV-RNA giảm.

Các bước xử trí hội chứng viêm phục hồi miễn dịch:

Phải xác định chẩn đoán IRIS là đúng. Tránh bị nhầm lẫn do tác nhân nhiễm trùng mới hoặc tác dụng phụ của thuốc ARV.
Trường hợp nhẹ không phải dừng thuốc ARV hay thay đổi gì thêm.
Trường hợp nặng hơn có thể dùng thêm thuốc corticoid và theo dõi điều chỉnh liều.
Hầu hết hội chứng IRIS từ nhẹ đến trung bình và đều có thể giải quyết được.
Không vội vã dừng thuốc ARV hay thay đổi liệu trình điều trị.
Tư vấn, trao đổi để bệnh nhân HIV/AIDS được an tâm.

Một số tình huống đặc biệt trong IRIS?

Hầu hết bệnh nhân nhiễm HIV đều có thể điều trị ARV sau khi chữa bệnh lý nhiễm trùng cơ hội ổn định được 2 tuần. Trừ những trường hợp sau:

Lao màng não. Chỉ dùng ARV khi đã điều trị lao màng não ổn định. Ít nhất phải dùng thuốc chữa lao màng não từ 4 đến 8 tuần mới cho bệnh nhân HIV/AIDS uống thuốc ARV.
Viêm não – màng não do Cryptococcus neoformans cũng phải trì hoãn dùng ARV. Thường bắt đầu uống ARV từ 4 đến 6 tuần sau khi điều trị viêm não – màng não ổn định.

Biện pháp phòng ngừa hội chứng viêm phục hồi miễn dịch?

*Thận trọng khi khởi động điều trị ARV ở nhóm bệnh nhân có CD4 thấp, để phòng ngừa nguy cơ xảy ra IRIS.*

Thực tế hiện nay vẫn chưa có một khái niệm chuẩn xác về hội chứng viêm phục hồi miễn dịch. Tuy nhiên, dựa vào cơ chế bệnh học, thực tiễn lâm sàng giúp chúng ta có những giải pháp phòng ngừa IRIS như sau:

Thận trọng sử dụng thuốc ARV cho bệnh nhân giai đoạn AIDS.
Tầm soát các tác nhân hay gây ra tình trạng IRIS này.
Phát thuốc và hẹn tái khám trong thời gian ngắn ngày.
Khám lâm sàng thật kĩ ở buổi đầu mới dùng thuốc ARV.
Làm xét nghiệm so sánh trước sau ở thời điểm mới uống ARV.

Nói tóm lại, hội chứng viêm phục hồi miễn dịch ở bệnh nhân HIV/AIDS là một tình trạng nghịch lý. Nó biểu hiện ở trên cơ thể người bệnh xấu hơn cũ, nhưng xét nghiệm lại cho thấy đang đáp ứng tốt với thuốc ARV. Hầu hết IRIS đều nhẹ và tự hết. Một số trường hợp nặng có thể dùng thêm corticoid để xử lý.

Mọi vấn đề về HIV, thuốc ARV, thuốc PEP cần trao đổi liên hệ Bác sĩ Thắng, call-zalo: 0988778115.

Trợ lý đơn hàng thuốc ARV: DS.Hồng Nhung 0974433519.