Kháng thuốc ARV và những điều cần biết?

Kháng thuốc ARV điều trị bệnh nhân nhiễm HIV là gì. Đây là tình trạng âm thầm, nguy hiểm chẳng khác nào không điều trị gì. Vì khi thuốc HIV bị kháng, virus vẫn sinh sôi, số lượng tế bào miễn dịch CD4 vẫn bị sụt giảm. Hậu quả của việc không kiểm soát tình trạng kháng thuốc HIV là bị AIDS, thậm chí tử vong.

Kháng thuốc ARV là gì?

*Kháng thuốc HIV là hiện tượng virus HIV sinh đột biến chống lại tác dụng của thuốc ARV.*

Kháng thuốc ARV là tình trạng uống thuốc ARV điều trị HIV không còn hiệu quả ức chế virus. Hay nói cách khác, virus HIV vẫn tồn tại, sinh sôi mặc cho bệnh nhân có sử dụng thuốc ARV đều đặn hay không. Đó là lúc thuốc ARV không còn hiệu quả và mất tác dụng trên virus HIV.

Kháng thuốc chữa HIV là một hiện tượng khách quan, nằm ngoài chủ ý của cong người. Tuy nhiên, nó cũng có những tác nhân chủ quan và có thể giảm thiểu nguy cơ từ chính người bệnh.

Nguyên nhân kháng thuốc ARV?

Nguyên nhân hay bản chất kháng thuốc ARV là do chủng HIV hoang dại sinh ra đột biến chống lại thuốc ARV. Thuốc ARV hay Antiretroviral có thể tiêu diệt virus HIV, nhưng không phải là tất cả mọi loại gien của chúng. Với những virus hoang dại ban đầu, chúng có thể bị tiêu diệt dễ dàng. Song, khi HIV sinh ra đột biến mới, nếu cơ chế dược lực học của thuốc ARV vẫn vậy, dẫn đến thuốc bị kháng.

Kháng hay còn hiểu là chống lại. Kháng thuốc đặc trị HIV là có cái mới được sinh ra để chống lại thuốc ARV. Cái mới đó chính là những đột biến gen kháng thuốc ARV.

Cơ chế gây ra hiện tượng kháng thuốc ARV?

Như vậy, về bản chất hay nguyên nhân kháng thuốc điều trị HIV chỉ đơn giản là có đột biến mới. Chính những đột biến kháng thuốc này gây ra sự mất hiệu quả điều trị HIV. Nhưng về cơ chế gây ra hiện tượng kháng thuốc chữa HIV này lại khá phức tạp. Nó bao gồm nhiều yếu tố đến từ virus HIV, thuốc ARV và cả bệnh nhân HIV.

*Có 3 cơ chế kháng thuốc HIV đến từ căn nguyên virus, loại thuốc ARV và chính bệnh nhân HIV/AIDS.*

Sau đây là 3 cơ chế làm cho thuốc ARV bị kháng:

1. Cơ chế thứ nhất đến từ virus HIV:

Nó bao gồm các yếu tố đến từ:

Cơ chế sao chép của HIV. Trong vòng đời của nó, mỗi ngày có đến hàng trăm triệu bản sao virus HIV (copies) mới được tạo ra. Vì chúng sinh sản nhanh quá nến rất dễ bị lỗi trong quá trình nhân bản. Chính các lỗi này tạo nên đột biến gen kháng lại thuốc ARV.
Có những người bị nhiễm HIV mang sẵn chủng kháng lại thuốc ARV từ đầu. Nó là một hồ chứa (reservoir) những gen kháng thuốc chưa được kích hoạt ngay. Các chủng đột biến kháng thuốc này sẽ có thể được kích hoạt bất kì lúc nào trong suốt quãng đời còn lại của bệnh nhân.
Lây truyền chủng kháng thuốc. Có thể bạn nghĩ cứ điều trị ARV là yên tâm quan hệ tình dục thoải mái chẳng sợ HIV gì nữa. Bạn đã lầm vì hoàn toàn có thể nhiễm chủng kháng thuốc từ bạn tình. Loại thuốc bạn ARV bạn đang sử dụng không có hiệu quả tiêu diệt loại virus HIV mới này.

2. Cơ chế thứ hai đến từ loại thuốc ARV điều trị HIV:

*Mỗi loại thuốc ARV có hàng rào kháng thuốc cao hoặc thấp khác nhau.*

Không phải tự dưng mà người ta chia ra các nhóm thuốc và phác đồ điều trị HIV khác nhau. Mỗi một loại thuốc có hiệu quả, cơ chế và khả năng phòng ngừa kháng thuốc HIV khác nhau. Kháng thuốc chữa HIV do tác nhân ARV đến từ các yếu tố sau:

Hiệu lực của thuốc. Thuốc có thể đã quá yếu, lỗi thời hoặc do chưa kết hợp đủ với các antiretroviral khác. Liều dùng thuốc không đủ, thuốc không được hấp thu đủ, tương tác thuốc với loại khác…
Hàng rào kháng thuốc là số lượng đột biến gen cần có để virus HIV hoang dại có thể trở nên vô hiệu hóa thuốc ARV. Có loại thuốc nhóm NRTI và NNRTI hàng rào kháng thuốc thấp hơn so với nhóm PI, INSTI. Ví dụ như, thuốc Avonza, Eltvir…có hàng rào kháng thuốc thấp hơn nhiều so với thuốc Telagara, Acriptega, Spegra, Tocitaf…
Thời gian bán hủy của thuốc ARV dài cũng dẫn đến dễ bị kháng. Lí do là vì virus có cơ hội, thì giờ để ”học” cấu trúc thuốc, từ đó sinh ra đột biến chống lại.
Kháng chéo. Đây là hiện tượng cũng khá phổ biến. Virus HIV có thể kháng lại những loại thuốc có cấu trúc tương tự nhau, cùng một nhóm dược lý.

3. Cơ chế kháng thuốc ARV xuất phát từ bệnh nhân:

Cơ chế kháng thuốc thứ nhất và thứ hai ở trên mang tính khách quan, nằm ngoài khả năng của người bệnh. Thì ở cơ chế thứ ba này, lỗi lại thuộc về bệnh nhân uống thuốc ARV.

Tuân thủ điều trị ARV kém. Người bệnh chủ quan nghĩ là mình vẫn khỏe nên không cần uống hoặc tự ý ngừng thuốc một thời gian. Bên cạnh đó còn là những rào cản như: sợ người khác biết, viên thuốc to, bận công việc, tâm lý chán nản không muốn chữa…
Tương tác thuốc với các loại thuốc khác hoặc các chất có hại như rượu bia, ma túy…Bị HIV mà vẫn uống bia rượu, thậm chí uống nhiều và sát giờ uống thuốc ARV. Điều này làm cho thuốc chữa HIV không còn hiệu quả.
Cơ thể hấp thu kém. Bị bệnh đường ruột, dùng các thuốc ảnh hưởng đến hấp thu thuốc điều trị HIV.

Trong 3 cơ chế kháng thuốc này, cơ chế thứ 3 lại là hay gặp nhất và cũng là vấn đề đáng quan ngại nhất trong điều trị ARV.

Biểu hiện lâm sàng của hiện tượng kháng thuốc ARV?

Biểu hiện lâm sàng của hiện tượng này rất đa dạng, có thể gồm:

Cơ thể tự nhiên mệt mỏi kéo dài không rõ nguyên nhân.
Gầy sút cân
Nấm lưỡi.
Ho, đờm nhiều.
Sốt kéo dài.
Xuất hiện nhiều hồng ban hoặc vết loét trên da.
Tồn thương ngoài da lâu lành.
Đau mỏi người toàn thân không liên quan đến vận động thể thao.
Tiêu chảy kéo dài.
Tức ngực, khó thở.
Đau đầu, mất ngủ.
Nhìn mờ.
Buồn nôn, nôn không phải do vấn đề ăn uống, hay bệnh lý dạ dày…

Tùy theo thời gian xảy ra lâu chưa, có nghiêm trọng hay không. Mà sẽ có nhiều biểu hiện hoặc chỉ một số ít triệu chứng kín đáo, nhẹ nhàng xuất hiện trước.

Chẩn đoán kháng thuốc ARV?

*Xét nghiệm gen giúp biết chính xác loại thuốc ARV bị kháng.*

Muốn chẩn đoán xác định cần phải có xét nghiệm gen kháng thuốc ARV. Đây là một loại xét nghiệm chuyên biệt và rất ít cơ sở có thể làm được. Nó biểu thị bằng kết quả của loại đột biến ví dụ như: M184V, D67N…Trong đó chữ số thể hiện vị trí codon xuất hiện đột biến. Các chữ cái in hoa thể hiện loại acid amin của virus HIV hoang dại và sau khi bị thay thế. Có các cách gây đột biến như: làm mất acid amin, chèn vào, gắn thêm và thay thế…

*Chẩn đoán xác định kháng thuốc ARV phải dựa vào xét nghiệm gen kháng thuốc.*

Tuy nhiên, trong thực hành lâm sàng không phải lúc nào cũng có điều kiện để làm xét nghiệm gen như thế này. Chúng ta có thể dựa vào các gợi ý sau để hướng tới chẩn đoán kháng thuốc ARV:

Lâm sàng xấu dần đi trong thời gian đủ dài, mặc dù bệnh nhân tuân thủ điều trị ARV tốt.
Xét nghiệm CD4 tụt dần
Xét nghiệm tải lượng virus HIV-RNA tăng cao liên tục.

Trong đó, chuẩn nhất vẫn là dựa vào kết quả đo tải lượng virus HIV-RNA.

Uống ARV điều trị HIV bao lâu thì bị kháng?

Thông thường uống thuốc ARV có thể điều trị HIV trong thời gian dài mà không bị kháng. Chính vì thế mà có nhiều bệnh nhân HIV/AIDS dùng hàng chục năm chỉ một phác đồ ARV. Thời gian thuốc ARV bị kháng nhanh hay chậm còn tùy thuộc nhiều yếu tố. Một số thống kê cho thấy khoảng thời gian trung bình là từ 5 đến 10 năm.

Như vậy, khoảng thời gian uống ARV điều trị HIV bị kháng là khá dài và cũng dao động lớn. Điều đó nói lên nó không chính xác trên số lượng lớn cá thể. Điều quan trọng là bệnh nhân HIV phải tuân thủ chặt chẽ việc uống thuốc ARV. Không chỉ là thời gian, số lượng mà cần cả cách uống thuốc ARV chính xác. Từ đó mới giúp giảm nguy cơ kháng thuốc, không bị thất bại điều trị HIV.

Cách xử trí tình trạng kháng thuốc ARV?

Khi kháng thuốc ARV xảy ra, chúng ta còn gọi đây là thất bại điều trị HIV hay thất bại điều trị ARV. Việc làm lúc này của bệnh nhân là phải đến gặp bác sĩ chuyên trị HIV để được tư vấn kịp thời.

Nếu không có xét nghiệm gen đặc hiệu, bác sĩ sẽ dựa vào thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm khác. Những yếu tố CD4 và tải lượng virus HIV-RNA cũng đủ để giúp bác sĩ đưa ra quyết định điều trị phù hợp. Khi đã có kháng thuốc HIV xảy ra, bắt buộc chúng ta phải đổi sang phác đồ điều trị ARV bậc cao hơn. Hiện tại ở Việt Nam có 3 bậc phác đồ điều trị HIV gồm bậc 1, bậc 2 và bậc 3. Thuốc ARV bị kháng ở bậc thấp thì sẽ được bác sĩ chỉ định dùng loại bậc cao hơn là xong. Không cần quá lo lắng.

Phòng ngừa kháng thuốc ARV?

Để phòng ngừa kháng thuốc đặc trị HIV có hiệu quả đòi hỏi sự nỗ lực ở cả phía nhân viên y tế và người bệnh. Trách nhiệm không phải của riêng ai trong nỗ lực chung thanh toán đại dịch HIV/AIDS trên toàn cầu.

Các biện pháp phòng ngừa tình trạng thuốc ARV bị kháng được chỉ ra như sau:

+ Đối với nhân viên y tế:

Tuyên truyền, giáo dục kiến thức kháng thuốc ARV cho bệnh nhân và người nhà của họ.
Khuyến khích người bệnh bộc lộ, chia sẻ.
Không vội vàng điều trị ARV khi người bệnh chưa sẵn sàng.
Đánh giá tuân thủ điều trị ARV thường xuyên, chặt chẽ.
Dùng liều phù hợp.
Ưu tiên dùng những thuốc kháng HIV tốt, mới như: Acriptega, Spegra, Tocitaf…
Tăng cường, hỗ trợ tiếp cận nguồn thuốc cho bệnh nhân HIV.
Không được kì thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV.

+ Đối với bệnh nhân HIV:

Cần phải chủ động tìm hiểu nguyên nhân, biểu hiện của tình trạng thuốc ARV bị kháng.
Đặt câu hỏi với thầy thuốc, nhân viên y tế về những điều chưa rõ.
Tuân thủ về cách uống, liều lượng, thời gian dùng thuốc chữa HIV.
Chia sẻ, báo cáo những bất thường của cơ thể trong thời gian dùng thuốc điều trị HIV.
Không tự ý thay đổi, hoặc uống thêm thuốc khác khi chưa có ý kiến của bác sĩ.
Tuyệt đối không bỏ thuốc ARV trong bất kì hoàn cảnh nào mà chưa được tư vấn.

Nói tóm lại, kháng thuốc ARV là tình trạng xuất hiện đột biến gen của virus HIV chống lại thuốc ARV. Nó có thể đến từ nguyên nhân do virus, loại thuốc ARV hay chính từ người bệnh HIV. Điều quan trọng là phải luôn tuân thủ điều trị HIV chặt chẽ, thăm khám bác sĩ định kỳ.

Mọi vấn đề về HIV cần trao đổi liên hệ Bác sĩ Thắng, call-zalo: 0988778115.

Trợ lý đơn hàng thuốc ARV: DS.Hồng Nhung 0974433519.