Tại sao kháng thuốc ARV? Nguyên nhân cơ chế kháng thuốc ARV?

Tại sao kháng thuốc ARV? Nguyên nhân cơ chế kháng thuốc ARV? Tại sao lại có hiện tượng kháng thuốc ARV dù đã phối hợp nhiều hoạt chất kháng retrovirus? Sau đây chúng ta cùng đi tìm câu trả lời.

Kháng thuốc ARV là gì?

Kháng thuốc ARV là hiện tượng thuốc ARV không còn khả năng diệt virus HIV gây bệnh suy giảm miễn dịch mắc phải. Cho dù người nhiễm HIV tuân thủ điều trị ARV chặt chẽ hay không, uống thuốc ARV đúng giờ và đủ liều lượng hay không. Virus HIV vẫn tăng sinh, vẫn làm suy giảm số lượng tế bào miễn dịch CD4. Đó chính là hiện tượng kháng thuốc ARV đã xảy ra.

Nguyên nhân của tại sao kháng thuốc ARV?

Như chúng ta đã biết, bất kì hiện tượng gì đều có lí do của nó. Đó có thể là rất dễ nhận biết, nhưng có nhiều khi lại âm thầm, chỉ khi bệnh nặng mới nhận ra. Hiện tượng kháng thuốc ARV không phải xảy ra chỉ trong một sớm một chiều. Đó là sự âm thầm biến đổi của virus HIV chống lại hoạt chất kháng retrovirus có trong thuốc ARV.

Căn nguyên sâu xa của hiện tượng kháng thuốc ARV là do cơ chế bệnh sinh của loại virus đặc biệt này. Một bước quan trọng trong chu trình nhân bản của HIV trong tế bào vật chủ là quá trình sao chép và tổng hợp protein của virus HIV. Trình tự các acid amin trong chuỗi protein được mã hóa trong gen của vi rút. Nó phản ánh trình tự gen của virus và được gọi là kiểu gen (genotype) của HIV. Các protein sau đó được xếp lớn thành các protein chức năng, đóng vai trò nhất định trong cấu trúc và hoạt động sống của virus. Ví dụ như p17, p24, enzyme sao chép ngược, enzyme protease… và được gọi là kiểu hình (phenotype) của vi rút.

HIV là vi rút nhân bản nhanh, khoảng 10 triệu hạt virus mới được tạo ra mỗi ngày. Quá trình sao chép ngược của virus HIV từ chuỗi ARN sang chuỗi ADN rất hay xảy ra sai sót. Các lỗi sao chép này dẫn tới sự xuất hiện của các chủng virus không còn giống với chủng virus ban đầu. Vấn đề là cả hai chủng virus này đều tồn tại song song trong cơ thể người nhiễm HIV (tình trạng đa chủng – quasispesies).

Như vậy, căn nguyên của kháng thuốc ARV chính là do phát sinh đột biến gen kháng thuốc.

Kháng thuốc dẫn tới thất bại điều trị ARV?

Khi người nhiễm HIV uống thuốc ARV đầy đủ và có tác dụng, vi rút bị ức chế, không nhân bản và sẽ không sản sinh đột biến kháng thuốc. Tuy nhiên, khi nồng độ thuốc ARV không đủ ức chế virus HIV, chúng sẽ tiếp tục nhân bản. Dưới áp lực chọn lọc của thuốc, các chủng kháng thuốc xuất hiện. Khí đó nó trở thành các chủng vượt trội, dẫn tới thất bại điều trị ARV.

Lí do tại sao kháng thuốc ARV xảy ra ở người nhiễm HIV?

Chi tiết có rất nhiều tình huống và trường hợp khác nhau trong cuộc sống. Nhưng tựu chung lại, chúng ta có thể qui về các lí do chính dẫn đến hiện tượng kháng thuốc ARV như sau:

Một là, tuân thủ thuốc ARV không đầy đủ, khi uống khi không. Thường xuyên quên uống thuốc ARV do việc cá nhân, do sợ độc tính của thuốc.
Hai là, liều thuốc không đúng, như trẻ em và người lớn liều thuốc ARV là khác nhau.
Ba là, uống thuốc ARV không theo chỉ định của bác sĩ chuyên HIV. Uống thuốc ARV thay đổi nhiều quá, lúc loại này, lúc loại khác, không theo bất kỳ phác đồ bậc thứ tự nào.
Bốn là, các yếu tố di truyền cá thể.
Năm là, hấp thu kém (do uống thuốc không đúng cách, không kiêng bia rượu khi uống ARV).
Sáu là, dược động học của thuốc.
Bảy là, tương tác thuốc, uống nhiều loại thuốc khác nhau xảy ra tương kỵ, ức chế lẫn nhau. Ví dụ uống thuốc Acriptega nên tránh dùng cùng tipranavir/ritonavir, rifampicin, một số thuốc chống động kinh.
Tám là, phác đồ ARV không đủ mạnh. Uống thuốc ARV chỉ có chứa 1 hoặc 2 hoạt chất kháng retrovirus.

Trong đó, lý do thường gặp nhất là vì không tuân thủ điều trị. Hay bỏ thuốc, quên uống thuốc và không kiêng bia rượu.

Hậu quả của hiện tượng kháng thuốc ARV là gì?

Như chúng ta đã biết, kháng thuốc ARV là khi uống thuốc ARV không còn tác dụng diệt virus HIV. Vậy nên, nếu có kháng thuốc ARV xảy ra, đồng nghĩa với việc uống thuốc ARV cũng như không. Chẳng khác nào ta không điều trị gì. Virus HIV vẫn nhân lên, tạo ra hàng triệu bản sao. Số lượng tế bào miễn dịch Cd4 vẫn bị sụt giảm theo thời gian.

Nghiêm trọng hơn ở đây chính là sự âm thầm của kháng thuốc ARV. Nó lặng lẽ và diễn tiến trong thời gian dài. Chúng ta khó nhận biết sự xảy ra đó. Vì thế chúng ta chủ quan và cứ nghĩ uống thuốc ARV là ổn rồi. Nào ngờ đâu, đến một ngày số lượng CD4 tụt lút xuống giai đoạn AIDS. Lúc đó chúng ta sẽ thấy hối hận. Vì nếu không uống thuốc ARV thì ta còn biết tình trạng chắc chắn sẽ xấu dần. Còn đằng này, uống ARV mà vẫn bị tiến triển nặng. Nó như một màn sương che mờ sự xấu đi của quá trình nhiễm HIV.

Những biểu hiện của kháng thuốc ARV là gì?

Ở giai đoạn sớm, kháng thuốc ARV không có biểu hiện gì cả. Chỉ khi nó làm cho bệnh nhân bị suy giảm CD4 xuống rất thấp, khoảng dưới 350 tế bào/mm3 thậm chí là dưới 100 tế bào/mm3. Lúc này, cơ thể người nhiễm HIV đã rơi vào giai đoạn AIDS và có thể tử vong bất kì lúc nào. Lí do tử vong ở giai đoạn này là hàng loạt nhiễm trùng cơ hội nguy hiểm xảy ra.

Khi kháng thuốc ARV diễn ra đủ dài. Người nhiễm HIV đã thực sự suy kiệt, họ có thể gặp phải hàng loạt nguy cơ như:

Sụt cân rất nhanh không rõ lý do
Chán ăn, ăn không ngon miệng
Tiêu chảy kéo dài hàng tháng trời
Sốt kéo dài, sốt đi sốt lại từ vài tuần trở lên
Mệt mỏi vô cớ, mệt như bao giờ từng mệt đến vậy, cảm giác hết sức sống
Sưng hạch cổ, nách, bẹn kéo dài trên 1 tháng, không tự nhỏ đi
Nổi nốt sần, các ban dát lạ ở trên cơ thể
Loét họng, loét miệng, loét bộ phận sinh dục không rõ lý do
Tê bại chân tay, đi lại khó khăn, thậm chí liệt 2 chi dưới
Ho khan, ho có đờm, ho ra máu kéo dài
Khó thở, viêm phổi, tăng dần theo thời gian, uống thuốc kháng sinh không đỡ
Nấm miệng, nuốt đau, thậm chí uống nước cũng bị sặc
Da sạm màu, bị mụn mủ không lành mà từ xưa tới nay chưa bao giờ từng bị như vậy.
Đau đầu, nôn ói không rõ nguyên nhân
Nhìn mờ, thường sẽ là nhìn mờ một bên mắt trước, sau đó không chữa trị kịp thời sẽ mờ nốt bên mắt còn lại
Đau bụng không rõ nguyên nhân, đi siêu âm, nội soi dạ dày tiêu hóa không tìm ra nguyên nhân…

Đó chính là những biểu hiện của giai đoạn AIDS. Và cũng là lý do khiến người bệnh HIV có thể tử vong bất kỳ lúc nào.

Cách phát hiện kháng thuốc ARV sớm?

Đúng là chúng ta rất cần phải biết kháng thuốc ARV xảy ra khi nào. Càng phát hiện sớm bao nhiêu, càng tốt bấy nhiêu. Tuy nhiên, nếu chỉ dựa vào biểu hiện bên ngoài cơ thể thì điều này là bất khả thi. Bắt buộc phải dựa vào xét nghiệm mới biết ai bị kháng thuốc ARV.

Cách đơn giản nhất là chúng ta thường xuyên đi làm xét nghiệm đo tải lượng virus HIV và đếm số lượng tế bào CD4. Mỗi năm chúng ta nên làm ít nhất 1 lần. Việc đi làm xét nghiệm này sẽ giúp bác sĩ phát hiện sớm tình trạng kháng thuốc ARV.

Ngoài ra chúng ta có thể đi làm xét nghiệm đột biến gien kháng thuốc ARV. Đây là kĩ thuật cao và phức tạp. Hiện nay rất ít cơ sở làm được xét nghiệm này. Và thực tế thì nó cũng chỉ mang tính chất học thuật và trong nghiên cứu. Về lâm sàng bệnh nhân HIV/AIDS chỉ cần 2 xét nghiệm CD4 và tải lượng virus HIV-RNA là đủ rồi.

Một số chủng kháng thuốc ARV thường gặp?

Như đã phân tích ở trên, đột biến kháng thuốc là ở cấu trúc gen của virus HIV. Một số chủng đột biến giải thích tại sao kháng thuốc ARV thường gặp có thể kể đến như:

Một là, kháng các thuốc tương tự nucleoside (NRTI).
Hai là, đột biến M184V.
Ba là, các đột biến kháng các nucleoside tương tự thymidin (TAMs).
Bốn là, đột biến K65R.
Năm là, kháng các thuốc không tương tự nucleoside (NNRTI).
Sáu là, kháng các thuốc ức chế protease (PI).

Ở Việt Nam cũng có thể làm xét nghiệm tìm gen kháng thuốc ARV. Tuy nhiên, nó không được áp dụng rộng rãi và chi phí khá cao.

Uống ARV bao lâu thì bị kháng thuốc?

Thông thường, uống thuốc ARV khoảng 3-5 năm trở lên mới xuất hiện kháng thuốc ARV. Đương nhiên, việc kháng thuốc ARV xuất hiện sớm hay muộn còn tùy thuộc nhiều yếu tố. Chủ yếu là do sự tuân thủ điều trị ARV chặt chẽ hay không. Ngoài ra, còn có các yếu tố như chủng HIV bị nhiễm ban đầu có gen dễ đột biến hay không. Thuốc ARV bệnh nhân uống có tốt không, có hàng rào kháng thuốc cao không.

Làm sao để hạn chế tối đa kháng thuốc ARV xảy ra?

Để không phải bị tại sao kháng thuốc ARV xuất hiện, mỗi bệnh nhân HIV/AIDS cần ghi nhớ:

Tuân thủ điều trị ARV là quan trọng nhất.
Thường xuyên đi làm xét nghiệm kiểm tra tải lượng virus HIV và số lượng CD4.
Mua thuốc ARV tại cơ sở uy tín để tránh thuốc ARV giả.
Chú ý kiêng bia rượu khi uống thuốc ARV.

Nói tóm lại, cơ chế nguyên nhân kháng thuốc ARV là do nảy sinh đột biến gen kháng thuốc. Nó xuất phát chủ yếu đến từ lý do không tuân thủ điều trị ARV của người bệnh HIV.

Mọi vấn đề về HIV, thuốc ARV, thuốc PEP cần trao đổi liên hệ Bác sĩ Thắng, call-zalo: 0988778115.

Trợ lý đơn hàng thuốc ARV: DS.Hồng Nhung 0974433519.